Akıl Kiralama Çağı
Düşünmeyi Unutuyor Muyuz?
Eskiden bir meseleye kafa yorarken saatlerce düşünür, kitap karıştırır, büyüklerimize danışır ya da sezgimize güvenirdik. Şimdi ise bir arama kutusuna yazılan bir cümleyle tüm “düşünme süreci” saniyeler içinde tamamlanıyor.
Google, YouTube, ChatGPT gibi dijital araçlar artık sadece bilgi sunmuyor; bizim yerimize düşünüyor, karar veriyor, öneriyor.
Peki bu kolaylık, aynı zamanda zihinsel bir tembelliğe dönüşüyor olabilir mi? Düşünmeden yaşamak, bizi neye dönüştürüyor?
Akıl Kiralama Nedir?
Akıl kiralama, zihinsel çaba gerektiren bir eylemi bir başkasına ya da bir araca devretmektir. Dijital çağda bu o kadar sıradanlaştı ki farkında bile değiliz:
- Hangi kitabı okuyacağına Instagram’daki bir içerik üreticisi karar veriyor.
- Ne yiyeceğine YouTube’daki fenomen videoları yön veriyor.
- Bir konuda fikir üretmen gerekiyorsa “Belki doğrusunu o biliyordur (!)” düşüncesiyle önce ChatGPT’ye soruluyor.
Bilgiye ulaşmak elbette önemli. Ama bu alışkanlık, uzun vadede bireyin düşünme, karar verme ve özgün fikir üretme yetilerini zayıflatıyor.
Dijital Kolaylık mı, Zihinsel Tembellik mi?
Zihin, kas gibidir. Kullanıldıkça gelişir, kullanılmadıkça körelir. Sürekli hazır cevaplar ve algoritmalarla yönlendirilmek, düşünmeyi “gereksiz efor” gibi göstermeye başlar.
Bir öğrenci ödevini ChatGPT’ye yazdırıyorsa, düşünme pratiğini nasıl geliştirecek?
Her yeni fikri önce Google’a soran birinin zihinsel bağımsızlığı nasıl oluşacak?
Bu sebeple insan kendi aklını kullanma cesareti göstermelidir. Allah(ac) Kur'an'da sıklıkla geçen "Akletmez misiniz?"( أَفَلَا تَعْقِلُونَ - Afelâ ta'kilûn) ifadesi ile insanları akıllarını kullanmaya, düşünmeye, tefekkür etmeye davet eder.
Zihinsel Tembellikten Zihinsel Disipline
- Google’a sormadan önce kendine sor: “Ben bu konuda ne düşünüyorum?”
- Her gün 5–10 dakika boyunca bir konuda kendi fikirlerini yaz.
- Kitap özetlerini değil, kitabın kendisini oku.
- İçerik tüketmeden önce bir süre sessiz düşünme molaları ver.
Bu küçük alışkanlıklar, düşünme kasını yeniden aktive edecektir.
Google, ChatGPT, YouTube… Hepsi birer araç. Onları kullanmak bizim elimizdedir. Hayatımızın yönünü bu araçların belirlemesini istemiyorsak aklımızı kullanma iradesini göstermeliyiz.
Yorumlar
@Melis Aslanpay
Eskiden kilometrelerce yürüyen ve dinç olan insanların yerini, araçlar kullanan ve adım atmaya bile üşenen insanlar (Allah'ın rahmet ettikleri müstesna) aldı. Yapay zekanın da insanları bu tip afetlere düşürmemesi adına güzel bir nasihat olmuş.
@MelekAcayYurtlu
"Google sormadan once biraz düşün..." günün mottosu.
@Ömer Faruk Genç
Gerçekten çağımızın problemlerinden birini özetleyen ve buna çözüm sunan bir yazı olmuş. Allah razı olsun. Önceden bir konuda çalışma yapmak istediğinizde uzun süre araştırma yapmanız, yanlış kısımlar varsa düzenlemeniz, üzerine düşünmeniz gerekirdi. Artık tek cümle ile derdinizi anlatıp bir sonuç alabiliyorsunuz. Bunun çok zaman kazandırmasının yanında getirdiği zihinsel tembellik var gerçekten. Bunu aşmaya yönelik önerileriniz de çok kıymetli olmuş. Yapay zeka araçlarını kullanmakla beraber bu egzersizler de kesinlikle yapılmalı diye düşünüyorum. Allah yardımcımız olsun.
@Osman YILDIRIM
Bugünün en büyük sorununu çok sade ama etkili bir şekilde özetlemişsiniz; düşünmeden kabullenmek... Bu alışkanlık, hem bireysel hem toplumsal bilinçten uzaklaşmamıza sebep oluyor.
@Nova
Son zamanlarda işleri kolaylaştırmak için kullandığımız yapay zekâ, artık işin merkezine oturdu. Ama bu durum, yeteneklerimizi geliştirmek yerine köreltiyor. Bu gidişle yapay zekâ işlerimizi elimizden almasa bile, biz kendi elimizle verecek gibiyiz.
@Sultan Amed YAŞAR
Bugün ile gelecek arasındaki dar ama çok derin bir uçurumu andıran bir ihtar misali olmuş bu blog yazısı. Gerçekten tefekküre şahan bir not. Farkındalık için teşekkürler. Tavsiye kitap: techdeen sitesinde kaynaklar bölümünde olan "Yapay Zekâ Hırsızları" adlı kitaba bakılabilir.
@Meryem Demir
Kendimi deneme okuyor gibi hissettim. Biraz rutinin dışına çıkıp sorgulatıyor :)